İbrahim Tığ
Her yörenin kendine özgü makamsal karakteristiği ve çalgıları vardır. Bu çalgılar kendine özgü tınısıyla, eşlik ettiği müziğe coşkulu bir ritim katar.
Antalya’nın ıklığ’ı, Burdur’un tek, boğaz ve ruzba’sı, Hatay’ın hegit’i, Harput’un çığırtma ve kaval’ı, Sivas'ın Zıpçık'ı, Şanlıurfa’nın Cura, Çöğür, Çarpara ve Leğen’i, Karadeniz’in kemençe’si, Trakya’nın ‘dare’ olarak bilinen def’i ne ise Zonguldak, Devrek’in de düğünlerinin değişmez ve vazgeçilmez çalgısı ‘Çifte’ idi eskiden. Devrek’te bugün bu yöre çalgısını tek kişi icra ediyor. O da 70 yaşındaki Sarı Kemal lakaplı Kemal Akarca’dır.
Zonguldak ve civarında, özellikle Devrek ve Ereğli’de, çok kullanılan çifte, yan yana iki ince boru şeklinde ceviz ağacı ya da özlü bir ağacın dalının yassı hale getirilip içi oyularak yapılmış üflemeli bir çalgıdır.
Zonguldak Çiftesi’ni diğer çiftelerden ayıran özellik ise, yan yana iki kamışın bir araya getirilmesiyle değil, bütün olarak ceviz ağacının dalından yapılmasıdır. Bu bütün gövdenin üst bölümünde 6, alt bölümünde de 1 adet ses perdesi (delik) bulunur. Boyu yirmi ile otuz santim arasında değişiklik gösteren Çifte’nin ağza gelecek bölümünde yer alan iki deliğe Patlayık (Patlangaç) ağacından yapılan iki küçük düdük (cücük) takılır.
Bu çifte her ne kadar Zonguldak Çiftesi olarak bilinse de en çok kullanıldığı yer Devrek ve Ereğli köyleridir. Devrek ve Ereğli köylerinde Çifte’yi bilmeyen yoktur. Eski köy düğünlerinin vazgeçilmez çalgısı olan Çifte, davul ve zil eşliğinde çalınır. Çifte de çift seslilik esastır. Çiftenin Güneydoğu Anadolu ve Hatay yöresinde de değişik türleri vardır. Bunlar genellikle iki kamışın yan yana getirilmesiyle ve iki ses perdesi olacak şekilde yapılır.
ÇİFTE NASIL YAPILIR?
Devrek’in Çorak Köyü’nde yaşayan Çifte Ustası Salih İnam (87)’dan öğreniyoruz bu üflemeli çalgının yapımını:
“Ceviz ağacının dalı küçük tahtaya benzer şekilde yontulur. Yontulan parçanın ağza gelen bölümü dar (2 cm) ve alt bölümü de geniş (3 cm) olarak yapılır. Daha sonra bu tahtanın içine kızgın demir parçasıyla önce iki delik sonra da üstüne, birinci delik alta geçmek suretiyle 1 cm aralıkla 6 delik açılır. Delik açma işlemi tamamlanan parça üzerine Zeytin yağı sürülerek 1 gece bekletilir. Daha sonra da vernik sürülerek işlem tamamlanmış olur. Çifte’nin düdük bölümü ise, Patlangaç (yöredeki ismi; Şaplayuk, Patlayuk) ağacının özlü dalından yapılır ve genellikle 4,5-5 cm olarak tasarlanır. Çifte’nin boyu ise yirmi ile 30 santim arasında değişiklik gösterir.
Patlayuk’tan yapılan iki düdük (cücük) ağızda ıslandıktan sonra gövdeye takılır. Çifte’nin üst bölümüne yakılarak süs işlemeciliği de yapılır.”
Devrek yöresinin ünlü “çifte” çalan ve yapan ustaları ise şunlar: Salih İnam (Çorak Köyü), Cemal Ziya Pürcü (Serdaroğlu Köyü), Sarı Kemal (Karasu-Başlarkadı Köyü), (Topal Osman-Osman Sivri-Yazıcık Köyü), Ali Karakaraman (Gocaali- Manzut/Yeşilöz Köyü), Tahir Tığ (Bakırcılar Köyü) ve Eyüp Cin (Dedeoğlu Köyü).
Kaynak:* İbrahim Tığ, Zonguldak-Devrek Türküleri, Myrina Yayınları-Şubat 2024
Nihat Ahlat (Emekli öğretmen-Yazar), Mustafa Uzundal.
