İbrahim Tığ

     Osmanlı Devleti’nin idari yapısına baktığımızda, eyaletler, sancaklar, kazalar ve köyler gibi birimlere ayrıldığını görürüz.

     1864 yılında kabul edilen Vilayet Nizamnâmesi ile taşra yönetimi Vilayet (Müşir-(Vali), Sancak/Liva) (Mutasarrıf-(Kaymakam), Kaza (Kaza Müdürü, Bucak/Nahiye (Nahiye Müdürü) ve Karye /Köy (Muhtar) şeklinde idarî birimlere ayrıldı.

      Nüfus defterlerinin düzenlendiği 19. yüzyılda Bolu sancağına bağlı Devrek bölgesinde üç idari yapı vardır, bunlar; Dirgine, Devrek ve Yılanlıca kazaları. Yine bu yüzyılın ikinci yarısında ise bu kazalar Devrek adıyla tek bir ilçe haline getirilmiştir. 1831 yılında Devrek bölgesinin idari yapısı şu şekildedir:

DEVREK BÖLGESİNDE ÜÇ KAZA VARDI

      Devrek Kazası ve bağlı köyler: Arslan, Başlar, Bük, Çatak, Dereboluca, Devrek (Kasaba), Devrek (köy), Domanut, Gerze, Güreşler, Kozlugüney, Okuf, Rumenus, Pürnar, Yoğunhatun.

      Dirgine Kazası ve bağlı köyler: Adatepe, Aksu, Çay, Akçebey, Belen, Meşelik, Pelitviran, Taşhanlar, Çomu(r), Gürdeşe, Kazancılar, Miskine, Pelitli, Yellice.

      Yılanlıca Kazası ve bağlı köyler: Bakırcılar, Başsızburgus, Frenk, Güney, Havass-ı Güney, Kabaca, Karacaviran, Kavala, Kuz, Malya, Yassıviran, Yılanlıca, Vakf-ı Güney.

DİKKAT ÇEKEN KÖY ADLARI

      1893-1897 yıllarında Devrek Kazasına bağlı bazı köy-mahalle adları oldukça ilginçti. İşte bu köylerin eski ve bugünkü isimleri: Ermeni Mahallesi, Akbaldır (Alparslan) köyü, Öyneli (?) Kozlukönikaza (Kozlugüney), Beylik (Beycuma-Korucuk), Cami-i Atik )Eski Mahalle), Frenk (Oğuzhan), Debbağlar (Tabaklar), Kurdeşe (Yağmurca), Kumsiler (Komşular), Koz (Kuzca), Manzud (Yeşilöz), Sarnuş (Gürbüzler-Güzelyurt), Temurciler (Demirciler, bugün Mengen'e bağlı), Yolluca (Başyellice-bugün Mengen'e bağlı), Görençler (Kaypaklar-Kemerler) ve Erbulan (Osmanbeyler),

       Devrek kazası Çaycuma nahiyesine bağlı ilginç köy isimleri: Horcinas, Yukarı Dödelli, Gace, Aceler, Hasunlar, Hristiyan Mahallesi, Balkur, Yılanda, Satuk, Bakacakoğlukadı, Tayr, Ayagur, Alvan, Donuklar, Güller, Kızılbel-i Sagir, Kasemler, Ayağur, Dayve, Aşağısekse, Çeneniz, Keyfliler, Hacıibadi, Nudullar, İbrincik, Günü, Gevihinbâla, Kakurdan, Şeytanlar, Çekenez, Kifeller, Göynük-i Bâla, Burunkaya.

       Bu köylerin bugünkü adları nedir? Çaycumalılar bilebilir, ben bilemedim.

DEVREK KAZASINDA YAŞANAN OLAYLAR

      Osmanlı Arşivinde 1811-1920 yılları arasında Devrek'te yaşanan ilginç olayları şöyle sıralayabiliriz:

      -25 Nisan 1881: Ereğli ve Alaplı kazalarını zorla zapteden Devrek ayan(nüfuzlu kişi)'ı Molla Ali'nin cezalandırılması için Hüsrev Mehmet Paşaya resmi bir mektup yazıldı.

      -24 Mart 1847 : Bolu'nun Devrek kazasında postnişin (tekke şeyhi) olan Şeyh Yusuf Ziya Efendi'nin ölümü üzerine bu görev oğlu Haseyin'e verildi.

      -13 Aralık 1852: Yolsukluk yaptıkları iddiasıyla Devrek ve Yılanlıca kazaları müdürleri azledildi.

      -30 Mayıs 1853: Devrek kazası müdürü Hacı Ali Ağa'nin azliyle yerine Devrek naibi (vekil) Ahmet Efendi atandı.

     -10 Ağustos 1852: Zulüm ve teaddiyatta (saldırı) bulunan Devrek Müdürü Ali Ağa ile meclis katibi ve naibi Ahmet Efendi görevlerinden alındı.

     -26 Ekim 1853: Devrek kaza müdürü Ali Ağa'nın zimmetine binaen azledilmesine karar verildi.

     -5 Mart 1857: Devrek kaza müdürü Mustafa Sabri Bey, Bergama kaza müdürlüğüne tayin edildi.

     -18 Mayıs 1861: Devrek kazası müdürü Hüseyin Ağa'nın istifası ile yerine vekaleten İbrahim Ağa atandı.

      -23 Aralık 1861: Yılanlıca kazasının Devrek kazasına bağlandı.

      -12 Mayıs 1876: Canik (Samsun)'te kavak rüşdiyesi mektebinde öğrenci olmadığından bu mektep lağvedilerek, burada muallim olan Hafız Halid Efendi, Devrek rüşdiye mektebi ikinci muallimliğine atandı.

       -3 Kasım 1876: Kara Haliloğlu Mehmed Efendi, istifa eden Çubukçuoğlu Raşid Bey'in yerine Devrek rüşdiyesi bevvaplığına (hademe) asaleten atandı.

       -13 Mart 1879: Devrek rüşdiyesi için istenen kitaplar gönderildi.

       -6 Ocak 1887:İhtiyaçtan dolayı Devrek nahiyesinin kazaya çevrilmesi ve bir kaymakam tayini için gereken işlemler başlatıldı.

       -11 Haziran 1887- 5 Eylül 1887: Bolu sancağına bağlı Devrek nahiyesinin liva merkezine uzak olması sebebiyle Çarşamba nahiyesinin de ilhak edilerek Hamidiye ismiyle yeni bir kaza teşkil edildi. Böylece Hamidiye kazası resmen kuruldu.

       -3 Şubat 1888: İstifa eden Hamidiye kazası nüfus katibi Mehmed Emin Beyin yerine Devrek tahrirat katibi Ahmet Bican Efendi atandı.

       -30 Haziran 1889: Bolu'nun Hamidiye kazasının merkezi Devrek kasabası oldu.

       -24 Mart 1890: Devrek kazasında hükümet konağı ve bazı evler yandı.

       -30 Aralık 1891: Hamidiye kaymakamı Bekir Kamil Efendi'nin evine kapı kırılarak zorla girilmesi sonucu tahkikat yapıldı.

       -3 Mayıs 1893: Hamidiye kaymakamı Bekir Kamil Efendi hakkında tahkikat yapmak için işten el çektirildi ve soruşturmacı olarak İnibolu kaymakamı Nahit Efendi görevlendirildi.

       -16 Nisan 1893: Hamidiye kaymakamlığına Ömer Sabri Bey atandı.

       -15 Mayıs 1893: Öğrencisinin az olması nedeniyle kapatılmış olan Devrek rüşdiyesi yeniden açıldı.

       -24 Kasım 1893: Hamidiye kazasındaki bazı Ermeni müfsitçiler (ortalığı karıştıran) sorgulandı.

        -13 Ağustos 1895: Hamidiye kazasına bağlı Çarşamba nahiyesindeki Şeytanlar köyünün ismi Musausta olarak değiştirildi.

        -24 Mayıs 1899: Hamidiye kazasına bağlı Zonguldak'ta Fransız konsolosluğu kurulduğundan ve kaza haline getirilen Zonguldak'a Daday kaymakamı Süleyman Nafihi Efendi atandı.

       -6 Temmuz 1901: Zonguldak nahiyesinin adli işlerinin görülmesinde zorluk yaşandığından Hamidiye kazası yerine davaların Ereğli'de görülmesine başlandı.

      -5 Ağustos 1907: Hamidiye kazası belediye tabibi Esitel Nikola Efendi hizmetlerinden dolayı rütbe-i salise ile ödüllendirildi.

      -11 Ağustos 1907: Hamidiye kazasındaki  köprünün sel taşkınıyla yıkılması üzerine yeniden inşaasında gayretleri görülen belediye reisi Halil Ağa, mecidi nişanı ile onurlandırıldı.

     -3 Ekim 1907: Hamidiye kazası kaymakamı Muharrem Efendi hizmetlerinden dolayı rütbe-i salise ile ödüllendirildi.

     -7 Temmuz 1908: Süistimalleri görülen Hamidiye kazası kaymakamı Ali Galip Efendi görevinden alındı.

     -7 Ocak 1909: Hopa kaymakamlığına Hamidiye kaymakamı Ali Galip Efendi, Hamidiye kaymakamlığına vekaleten bakan ve daha önce Düzce kaymakamlığına vekalet etmiş Hüseyin Hüsnü Efendi atandı.

     -26 Mart 1910: Devrek kazasının Derebulaca karyesinde ikamet eden Tırnova muhaciri bakkal Hacı Hüseyin ve Şumnu muhaciri Nacı Necip Ağanın simli kurşun ve kalay madenlerindeki hisseleri Rusya tebasından Cevahirizade Hamid Beye devr olundu.

      -1 Haziran 1910: Hamidiye adının karışıklığa sebebiyet vermesi üzerine kazanın eski adı Devrek olarak anılması hususu padişaha sunuldu.

       -15 Ağustos 1910: Devrek kaymakamı İbrahim Ethem ile naibi Mahmut Kamil Efendi arasındaki anlaşmazlıktan dolayı bazı işler aksadı.

       -30 Eylül 1910: Çarşamba nahiyesinin ılga edilmeyeceği ancak Devrek'ten ayrılarak Zonguldak'a bağlanması kararlaştırıldı.

      -5 Haziran 1911: Devrek kazasına ait Çarşamba nahiyesine bağlı olan Perşembe nahiyesi köyleri ile birlikte Bartın'a bağlandı.

      -28 Kasım 1911: Devrek kazasına bağlı Çarşamba nahiyesinin Çaycuma ismine dönüştürülmesi uygun görüldü.

      -15 Ocak 1913: Devrek kaymakamı İbrahim Beyin yerine Kırkkilise tahrirat müdürü Esad Bey tayin edildi.

       -19 Nisan 1914: Molla Ahmetler ve Marazlar mahallelerinin birleştirilmesiyle Müstakimler köyü kuruldu.

       -31 Ocak 1915: Devrek'te Düzce tütünleri kadar güzel tütün üretildiği.

       -10 Mart 1919: Devrek kazasının yetmiş haneden mürekkep Kemerler köyünün iki köy haline dönüştürülmesi uygun görüldü. (Kaypaklar köy oldu)

       -12 Mayıs 1912: Zonguldak, Ereğli, Devrek ve Bartın kazaları Bolu'dan ayrılarak merkezi Zonguldak olmak üzere bir liva kuruldu.

Kaynaklar:

1-Tuncay Köse, Yılanlıca Kazası Nüfus Defterleri, Zeynes Yayınları, 2024

2-Güray Önal, Osmanlı Devrik Kastamonu Vilayeti Salnamelerinde Bolu Sancağı,II: Cilt, 2011

3-Prof. Dr. Güngör Karauğuz, Devrek ve Çevresi Tarihi, Çizgi Yayınları, 2011