İbrahim Tığ

 

    Bugün her ne kadar kitle iletişim araçlarına yenik düşse de koca bir tarihin, bir dönemin tanığıdır kartpostallar.

     Bayram, yılbaşı ve doğum günü gibi özel günler öncesinde insanların sevdiklerine gönderdiği bu karton parçacıkları hangimizi heyecanlandırmadı ki. Ne sevinçler, mutluluklar taşıdı o kartpostallar sevdiklerimize, dost ve yakınlarımıza… Elimize geçtiğinde alıp götürürdü bizleri geldiği yere, gurbete, sılaya…

Hepimizin bildiği gibi teknolojinin hayatımızda baş köşeye yerleşmesinden sonra tarihe karışmaya yüz tutmuş geleneklerimizden biri oldu artık. Arkalarına yazılan kısa notlarla özel günlerimizi anlamlaştıran kartpostallar artık sahaflarda ya da özel koleksiyon sahiplerinde görmek mümkün.

     Kartpostalın uzun bir geçmişi vardır. Yaygınlaşması, Osmanlı Devleti'nin de katılımcı olduğu 1893 Chicago Dünya Sergisi'yle başlamıştır.

Osmanlı'da ise kartpostalın yaygınlaşması Avusturya-Macaristan olan uyruklu MaxFruchtermannsayesinde olmuş. 1867'de İstanbul'a gelen Fruchtermann, iki yıl sonra Yüksekkaldırım Caddesinde resim ve çerçeveci dükkanı açmış ve 1895 yılında ilk Osmanlı kartpostal serisini Polonya’nın bugünkü adı Wroclaw olan Breslau şehrindeEmil Pinkau’nun matbaasındabastırmıştır. Daha sonra gündelik yaşam, insan portreleri ve siyasi olaylar hakkında belgelik niteliği taşıyan bu kartpostallar Osmanlı coğrafyasından tarihi, etnik ve kültürel farklılıkları kesitler halinde sunmuştur.

Fruchtermann’ın bu kartpostal serüveni 1918 yılında ölümüne kadar sürmüştür.

Bir döneme, bir tarihe ışık tutan kartpostallar ve mektuplaşmalar kim bilir kaç yaşam öyküsünün umudu, sevinci olmuştur.

Sözü, ilk kartpostalın basımından tam 29 yıl sonra yani 1922 tarihlive Devrek fotoğrafını içeren bir kartpostala getirmek istiyorum. Gökçebeyli Tarihçi-Yazar Sadi Uyar’ınbana 3-4 ay önce hediye ettiği bu kartpostalın en önemli özelliği Devrek’in 1922 yılında genel görünümünü yansıtıyor olmasıdır. Çünkü bu tarihten önce hiç Devrek fotoğrafına ve kartpostalına raslanılmamıştır.

      Bu kartpostalı Devrek’te yaşayan Mehmet Hilmi adlı şahıs, İstanbul’un Fatih Semti Şireci Sokak 12’de ikametgah eden annesine yollamış ve annesinin bayramını kutlamıştır.

     Osmanlıca yazılı bu kartın arka yüzündeki metnin günümüz Türkçesi

şöyle:

     “Devrek kasabasının Millet Bahçesi ciheti.

     Dersa’adet’te (İstanbul) Fatih’te, Zincirlikapı’da ve Şireci (tatlıcı) Sokağı’nda 12 numarada kaim(var olan) Zihni Efendi vasıtasıyla validem hanıma takdim ederim.

      Bismillah.

      Müşfik Valideceğim,

      Kameri senenin gurbette geçmekte olan bayramını bilâ muammer (ömürsüz-eşsiz) memleketin resmini havi (içeren) kart ile tebrik-i musarra’at eder (tebrik eder) ve hürmetle ellerinizden öperek hayır dualarını temenni ederim ve önümüzdeki bayramı birlikte geçirmemizi Cenab-ı Hak’tan niyaz eylerim efendim.

 

      1 Şevval 1340 (28 Mayıs 1922)

Mahdumunuz (oğlunuz)

Mehmet Hilmi.”

 

       Sonuç olarak kartpostallar, geçmişin izlerini günümüze taşıyan değerli kaynak olsa da günümüzde bu önemini yitirmiştir. Çünkü günümüz iletişimine yenilmiştir.

***

*Zincirli Kapı: Fatih’te Galata Sahil Suru kapılarından birinin ve o muhitin adı.

*Kartpostaldaki yazının günümüz Türkçesine çevrilmesinde bana yardımcı olan Sayın Erdoğan Aslan, Sayın M. Furkan Gülnar ve Sayın Sadi Uyar’a teşekkürlerimi sunuyorum.

İbrahim Tığ Arşivi