“Bugün, akşama doğru bir Çeçen arabasıyla Zeyniler’e geldim. Maarif Müdürü, galiba yolları şimendifer yürüyüşüne göre ölçüyor. Çünkü, ‘Nihayet iki saat’ dediği yol tam sabahın onundan geceye kadar sürdü. Ne yapsın mübarek adamcağız! Kabahat kendisinin değil, kâh dağ yamaçlarına tırmanan, kâh kurumuş sel çukurlarına inen Zeyniler yoluna dişli şimendifer yaptırmamış olanların.” Zeyniler, 28 Ekim. (*)
Zeyniler Köyü’nü tanımayan yoktur sanırım. Ben ilkin ortaokul yıllarımda okuduğum Çalıkuşu romanından tanımıştım. Mayıs ayı içinde düzenlenen 15. Bursa Kitap Fuarı’na katılmam nedeniyle bulunduğum süre içinde, Bursa’da yaşayan sanatsever dostlarım Mehmet Yılmaz ile Turgay Etçibaşı’nın beni bu köye götürmesiyle de orayı görme, tanıma olanağı buldum.
Türk edebiyatının usta kalemlerinden Reşat Nuri Güntekin'in 1922 yılında yazdığı “Çalıkuşu” romanının baş karakteri Feride'nin çocukluk yıllarının geçtiği köydür Zeyniler. Reşat Nuri, Bursa’da görev yaptığı dönemde bu köyü sıkça ziyaret edermiş.
Güntekin’in bu ziyaretlerinden birini köyün sakinlerinden 69 yaşındaki Aydın Yıldırır anlatıyor:
-Reşat Nuri, Bursa’da görev yaptığı sırada bir gün bu köye gelir. Sıkça gezermiş buraları. İşte köye yabancı biri gelmiş, köylü çocukları da etrafına toplanmış. Ama 7-8 yaşlarında bir kız çocuğu da erik ağacına çıkmış, o daldan o dala geçiyor. Bunu görüyor Reşat Nuri. Sonra o kız çocuğuna, “Çalıkuşu, düşersin, düşeceksin. İn aşağıya…” diye sesleniyor. Aslında Feride’nin okumuşluğu yok. Kafasında da bu kızı romanının baş karakteri yapıyor. Feride’nin gerçek adı Feride Polat’tır. Bu köyde doğup, büyüdü ve yaşadı. Sessiz, sakin tipik bir Anadolu kadınıydı Feride ablam. 97 yaşında idi aramızdan ayrıldığında. Mezarı da Bursa’da bulunuyor.
Yıldırır, köyün tarihi konusunda da şu bilgileri veriyor:
-1800’lü yıllarda Rusya’dan önce Kars’ın Posof ilçesine daha sonrada Bursa’ya göç eden Ahıska Türkleri’nin kurduğu bir köy Zeyniler. Burası Zeyniyye dergahı dervişlerinin ibadet, tefekkür için çıktıkları dinlenme yeri.
Zeyniyye tarikatı 17.yy da misyonunu kaybedince burası terk ediliyor. Hamam, evler yıkılıyor ve sadece kalıntıları kalıyor. Dedelerimizde buraya geldiği zaman yıkıntıları onarıyor ve burada yaşamaya başlıyorlar. Romanda geçen Zeyni baba türbesi de gerçeği yansıtır.
Feride’nin babasının evi yıkılmış olsa da gelin gittiği ev hala ayakta, Zeyniler’de. 3 çocuğu olmuş Feride’nin. 2 erkek ve 1 kız. Köyde romanın ve Güntekin'in anısını yaşatmak amacıyla 'Çalıkuşu Evi' yaptırılmış. Reşat Nuri’nin eserleri ve fotoğrafları bulunuyor.
Zeyniler, Uludağ’ın yamacında, Bursa'ya çok yakın olmasına rağmen bir türlü Bursa'nın olanaklarından yararlanamamış bir köy. Düşünün elektrik bile 1992 yılında gelmiş köye.
Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu romanını (1922) Milli Uyanış’ın canlı olduğu bir dönemde yazmıştır. Modernleşmeye doğru giden bir ulusun yaşam tarzlarından eğitime kadar tüm nüvelerini bize iletir bu roman.
Çalıkuşu, geçmişi barındırdığı gibi ideal cumhuriyet kadını figürüyle de geleceği inşa eder. Güntekin, roman kahramanı Feride’ye Batılılaşma ve modernleşmenin taşıyıcı rolünü vermiştir ama bu rolün sınırları yine erkekler tarafından çizilir.
Zeyniler’den ayrılırken, beynimde hep Munise’nin uğultusu vardı.
(*) Çalıkuşu.
